Ermənistan baş nazirinin “Dağlıq Qarabağın danışıqlar prosesinə cəlb edilməsi formatın dəyişdirilməsi deyil, bərpa ediməsidir” mülahizəsinin izahına ehtiyac duyulur, belə ki, onu əsaslandıran hər hansı sənəd və qərarlar mövcud deyil.

Bu xüsusda, danışıqlar prosesinin formatının dəyişilməz olduğunu birmənalı şəkildə  əks etdirən Minsk Qrupunun həmsədrlərinin son bəyanatını bir daha vurğulamaq istərdik. Oxşar bəyanatla Avropa İttifaqının yüksək vəzifəli şəxsləri də çıxış etmişlər. Beynəlxalq ictimaiyyətin bu mövqeyi Ermənistan üçün ciddi siqnaldır, həmçinin Azərbaycanın əsaslı mövqeyinə dəstəyi nümayiş etdirir. Bununla belə, danışıqlar prosesinin reallıqlarını izah etmək üçün aşağıdakı məsələlərə yer ayırmağa ehtiyac var.

Birincisi, BMT Təhlükəsizlik Şurasının 822, 853, 874 və 884 saylı qətnamələri Azərbaycanın suverenliyini, ərazi bütövlüyünü və beynəlxalq sərhədlərinin toxunulmazlığını birmənalı şəkildə təsdiqləmiş və erməni işğalçı qüvvələrinin Azərbaycan ərazilərindən dərhal, tam və qeyd-şərtsiz çıxarılmasını tələb etmişdir. Bu qətnamələr münaqişənin nizama salınmasının hüquqi əsasını təşkil edir.

İkinci, ATƏT-in 1992-ci il 24 mart tarixində Helsinkidə Nazirlər Şurasının Əlavə Görüşünün gəldiyi nəticələrə nəzər salaq. Məlum olduğu kimi, bu sənəddə ATƏT-in Fəaliyyətdə olan Sədrinə Dağlıq Qarabağ münaqişəsi sülh yolu ilə həlli üzrə Minsk şəhərində sülh konfransının çağırılması tapşırılır və bu xüsusda sənəddə qeyd edilir: “Konfransda iştirak edən ölkələrlə məsləhətləşmələrdən sonra Dağlıq Qarabağın seçkili və digər nümayəndələri maraqlı tərəf qismində sədr tərəfindən Konfransa dəvət oluna bilər”. Burada əks olunan Dağlıq Qarabağın seçkili və digər nümayəndələri, məhz ölkəmizin Dağlıq Qarabağ bölgəsinin hər iki, erməni və azərbaycanlı icmasını nəzərdə tutur və sənəddə icmalar maraqlı tərəflər qismində qeyd olunur. Xatırladırıq ki, ATƏT-in Minsk Qrupunun həmsədrlərinin son bəyanatında da hər iki icmaya məhz maraqlı tərəf qismində istinad edilir. Maraqlı tərəflərin Minsk Konfransına çağırılması məsələsinə gəldikdə isə, Ermənistan silahlı qüvvələri Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərindən çıxarıldıqdan sonra çağırılacaq sülh konfransına maraqlı tərəflər qismində ölkəmizin Dağlıq Qarabağ bölgəsinin hər iki icmasının dəvət olunmasına, əlbəttə müvafiq razılaşmadan sonra baxıla bilər.

Üçüncü, 1994-cü il ATƏT-in Budapeşt qərarından dəqiq sitat gətiririk: “Münaqişənin davam etməsini və onun əhatə etdiyi insan fəlakətini pisləyərək, iştirakçı dövlətlər Rusiya Federasiyasının ATƏM-in Minsk Qrupu ilə əməkdaşlığı çərçivəsində vasitəçiliyi ilə münaqişə tərəflərinin 1994-cü ilin 12 may tarixli atəşkəs razılaşmasını təsdiq etməsini alqışladılar. Onlar BMT Təhlükəsizlik Şurasının müvafiq qətnamələrinə sadiq olduqlarını təsdiq etdilər və Təhlükəsizlik Şurasının ATƏM-in münaqişənin sülh yolu ilə həllinə yönələn səylərinə göstərdiyi siyasi dəstəyi alqışladılar”. Sammitin qərarında istinad edilən 1994-cü ilin 12 may tarixində əldə edilmiş atəşkəs razılaşması, ATƏT-in yuxarıda qeyd olunmuş 1992-ci il 24 mart tarixli Helsinki Nazirlər Şurasının qərarına uyğun olaraq münaqişənin tərəfləri qismində Azərbaycan və Ermənistan tərəfindən, eləcə də münaqişənin tənzimlənməsində “maraqlı tərəflər” qismində Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ bölgəsinin azərbaycanlı və erməni icmalarının rəhbərləri tərəfindən təsdiqlənib. Beləliklə də bu qərarda hər hansı bir şəkildə Dağlıq Qarabağa ayrıca tərəf kimi istinad edilmir. Üstəlik, BMT Təhlükəsizlik Şurasının məlum qətnamələrinə dəstək ifadə olunur. Həmçinin, atəşkəsin əldə olunması ilə bağlı razılıqdan danışarkən  razılaşmanın xüsusi əlavəsi kimi Ermənistan qoşunlarının Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərindən çıxarılması barədə vaxt cədvəli hazırlandığını erməni tərəfinə xatırlatmaq istərdik. Bu cədvələ uyğun olaraq işğalçı Ermənistan qüvvələrinin Azərbaycan ərazilərindən çıxarılması təmin olunmalı idi.

Xatırladırıq ki, vaxtı ilə hələ 1992-ci ildə Ermənistanın bəzi əsassız iddialarının sülh prosesinə ciddi əngəl törətdiyini diqqətə alaraq, Minsk Qrupunun sədri tərəfindən Dağlıq Qarabağın azərbaycanlı və erməni icmalarının bərabərhüquqluluğuna dair açıqlama verilmişdi: “İtaliya sədrliyi Ermənistanın 24 mart mandatının Dağlıq Qarabağ ermənilərinə azərbaycan tərəfinə münasibətdə formal üstünlük  verməsi, hətta onları “seçilmiş nümayəndələr” adlandırılması ilə bağlı Minsk Qrupunun digər üzvləri arasında hər hansı konsensus əldə edə bilmədi” (ATƏM Kommunikasiya sənədi Noş 279, Praqa, 15 sentyabr 1992). Göründüyü kimi, bu məsələyə hələ 1992-ci ildə, yəni Minsk Qrupunun formalaşdığı ilkin mərhələdə aydınlıq gətirilərək, Dağlıq Qarabağn hər iki icmasının bərabərhüquqlu olduğu  bəyan edilmişdir.

Nəhayət, Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinin (AİHM) "Çıraqov və digərləri Ermənistana qarşı” işi üzrə qəbul etdiyi qərar Ermənistanın öz məsuliyyətini davamlı şəkildə inkarına son qoyaraq təsbit etdi ki, Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərində yaradılmış separatçı rejim Ermənistanın hərbi, siyasi, maliyyə və digər dəstəyi hesabına mövcuddur və Ermənistan bu ərazilər üzərində effektiv nəzarəti həyata keçirir.

Münaqişənin həlli üzrə danışıqların irəliləməsi səylərini heçə endirən bu kimi əsassız iddiaların axtarılmasına sərf edilən vaxt, sülh prosesinin uğuru və bölgənin dayanıqlı inkişafına xələl gətirir. Ermənistan rəhbərliyinin vaxtını nəyə sərf etməkdə maraqlı olduğunu nümayiş etdirməsinin tam məqamıdır.

***

Комментарий Пресс-службы Министерства иностранных дел Азербайджанской Республики

Суждение премьер-министра Армении о том, что «предложение о возвращении Нагорного Карабаха за стол переговоров – это предложение не об изменении формата, а о восстановлении переговорного формата», подлежит пояснению, поскольку нет в наличии документов и решений, которые могли бы подкрепить его обоснованность.

В этой связи, вновь следует отметить последнее заявление сопредседателей Минской группы ОБСЕ, в котором они однозначно выступили за неизменность формата переговорного процесса. С аналогичными заявлениями выступили и высокопоставленные лица Европейского Союза. Данная позиция мирового сообщества служит серьезным посылом для Армении, а также свидетельствует о поддержке обоснованной позиции Азербайджана. Тем не менее, с целью разъяснения реалий переговорного процесса считаем необходимым уделить внимание нижеследующим вопросам.

Во-первых, резолюции Совета Безопасности ООН 822, 853, 884 и 884 однозначно подтверждают суверенитет, территориальную целостность и нерушимость международных границ Азербайджанской Республики, а также требуют незамедлительного, полного и безусловного вывода армянских оккупационных сил с территорий Азербайджана. Эти резолюции составляют правовую основу урегулирования конфликта.

Во-вторых, рассмотрим решение дополнительной встречи Совета министров СБСЕ в Хельсинки 24 марта 1992 года. Как известно, в этом документе Действующему председателю ОБСЕ поручено созвать в Минске мирную конференцию по мирному урегулированию нагорно-карабахского конфликта, и в этой связи в документе отмечается: “Избранные и другие представители Нагорного Карабаха будут приглашены на Конференцию ее Председателем в качестве заинтересованных сторон после консультаций с участвующими в Конференции государствами”. Под отраженными здесь избранными и другими представителями Нагорного Карабаха подразумеваются обе – армянская и азербайджанская – общины Нагорно-Карабахского региона нашей страны, и именно эти общины упоминаются документе в качестве заинтересованных сторон. Напоминаем, что в последнем заявлении сопредседателей Минской группы ОБСЕ есть отсылка к обеим общинам именно как к заинтересованным сторонам. Что же касается вопроса приглашения заинтересованных сторон на Минскую конференцию, которую предполагается созвать после вывода вооруженных сил Армении с оккупированных территорий Азербайджана, то приглашение обеих общин Нагорного-Карабахского региона нашей страны в качестве заинтересованных сторон может быть рассмотрено, безусловно, при достижении соответствующего согласия.

В-третьих, приводим точную цитату из решения Будапештского саммита ОБСЕ от 1994 года: “Выражая сожаление по поводу продолжения конфликта и его трагических последствий для людей, государства-участники приветствовали подтверждение сторонами в конфликте договоренности о прекращении огня, достигнутой 12 мая 1994 года благодаря посредническим усилиям Российской Федерации во взаимодействии с Минской группой СБСЕ. Они подтвердили свою приверженность соответствующим резолюциям Совета Безопасности Организации Объединенных Наций и приветствовали политическую поддержку, оказываемую Советом Безопасности усилиям СБСЕ, направленным на мирное урегулирование конфликта”. 

Договоренность о прекращении огня, достигнутая 12 мая 1994 года, на которую ссылается в решении Саммита, была подтверждена Азербайджаном и Арменией в качестве участников конфликта, в соответствии с вышеуказанным решением Совета министров СБСЕ в Хельсинки 24 марта 1992 года, а также лидерами азербайджанской и армянской общин Нагорно-Карабахского региона Азербайджана в качестве «заинтересованных сторон» в урегулировании конфликта. Таким образом, в этом решении нет абсолютно никакой ссылки на Нагорный Карабах в качестве отдельной стороны. Более того, выражается поддержка соответствующим резолюциям Совета Безопасности ООН. В этой связи, также хотели бы напомнить, что по соглашению о прекращении огня был разработан временной график вывода войск Армении с оккупированных территорий Азербайджана, служащий специальным дополнением к данному соглашению. В соответствии с этим графиком должен был быть обеспечен вывод оккупационных сил Армении с территорий Азербайджана.

Напоминаем, что в свое время, когда еще в 1992 году некоторые необоснованные претензии Армении серьезно препятствовали мирному процессу, председатель Минской группы выступил с заявлением о равенстве азербайджанской и армянской общин Нагорного Карабаха: “Председатель от Италии в ходе проведенных им консультаций не выявил консенсуса среди остальных стран Минской группы относительно тезиса Армении, согласно которому мандат от 24 марта позволяет ему отдать армянской стороне Нагорного Карабаха формальный приоритет перед азербайджанской стороной или даже называть первую сторону ‘избранными представителями” (Информационное письмо СБСЕ № 279, Прага, 15 сентября 1992 года). Очевидно, ясность в этот вопрос была внесена еще в 1992 году, на начальном этапе возникновения Минской группы, когда было заявлено, что обе общины Нагорного Карабаха обладают равными правами.

Наконец, в своем решении по делу «Чирагов и другие против Армении» Европейский суд по правам человека, положив конец продолжительному отрицанию Арменией своей ответственности, подтвердил, что сепаратистский режим, установленный на оккупированных территориях Азербайджана, существует в силу военной, политической, финансовой и иной поддержки Армении, а также указал на факт осуществления эффективного контроля Армении над оккупированными территориями Азербайджана.   

Время, затраченное на поиск подобных необоснованных утверждений, низводит на нет усилия по продвижению переговорного процесса, подрывая успешность мирного процесса и обеспечение устойчивого развития региона. В настоящее время мы переживаем тот самый момент, когда руководству Армении следует наглядно продемонстрировать, на что оно предпочитает тратить время.